Vücuda alındığında ya da temas ettiğinde dokuların işlevlerini bozan maddelere zehir, ortaya çıkan bozulduğa zehirlenme denir.

• Zehirler basit örseleyici maddeler,

• Doğrudan değdikleri dokulara zarar veren yakıcı maddeler,

• Çarpıntılarayol açan maddeler,

• Sayıklama ya da komaya neden olan maddeler,

• Kalbin işlevini bozan maddeler ve alyuvarları etkileyen maddeler olarak sınıflandırılabilir.

Zehirler ağız yoluyla sindirim sistemine, solunum yoluyla akciğerlere alınır. Ayrıca birçok zehirli madde deriden emilerek vücuda girer.

Bazı hayvanların ısırığı ve sokması da zehirlenmelere yol açar.

Çamaşır sularından boyalara, böcek öldürücülerden ilaçlara kadar zehirleyici özelliği olan birçok madde günlük yaşantıda yaygın biçimde kullanıldığından, özellikle çocuklar için büyük tehlike oluşturur.

Bu maddeleri çocuklardan uzak tutmaya yönelik etkili önlemler alınmalıdır.

Akut zehirlenmede ilkyardım

• Öncelikle yaşamsal işlevleri değerlendirmek gerekir.

• Koma ve havale gibi merkez sinir sistemini; tansiyon düşmesi, şok, kalp ritmindeki düzensizlikler ve kalp durması gibi dolaşım sistemini; solunum yetmezliği ve solunum durması gibi solunum sistemini ilgilendiren belirtilere öncelik verilmelidir.

• Zehirli maddenin bilinmesi, hastaya uygulanacak ilkyardım ve tedavide büyük önem taşır. Karaciğer ve böbrek gibi bazı yaşamsal organların işlevlerini düzeltme işi sonraya bırakılabilir. zehirlenen kişinin yanında bulunanların hastanın durumunu ayrıntılı biçimde öğrenmesi, zehrin ne zaman, ne miktarda ve hangi yolla alındığını belirlemesi, bu bilgileri hekime iletmesi son derece yararlıdır

• Zehirli gazların solunmasına bağlı zehirlenmelerde hastayı bulunduğu kapalı ortamdan uzaklaştırıp açık havaya çıkarmak gerekir.

• Bu yapılamıyorsa camlar açılarak içeriye temiz havanın girmesi sağlanmalıdır.

• Ortamda yanıcı gaz bulunması durumunda en küçük bir kıvılcım oluşumunu engellemek, elektrik düğmelerini açmamak gerekir.

• Ağız yoluyla zehirlenme durumunda kusturma ya da midenin yıkanmasıyla mide boşaltılır. Midenin boşaltılması genellikle zehirli maddenin alımından dört saat sonrasına kadar etkilidir.

• Bağırsak hareketlerini yavaşlatan maddelerle ortaya çıkan zehirlenmelerde, koma ve şok durumlarında 12 saat sonra bile midenin boşaltılması etkili olabilir.

• Kusturmanın tehlikeli olduğu durumlar da vardır. Tuzruhu (hidroklorik asit) ve kezzap (nitrik asit) gibi asitler, çamaşır suyu (sodyum hidroksit) ve amonyak gibi alkaliler yakıcı zehirlerdir. Kusmayla bu maddeler yemek borusuna, boğaza ve ağza daha çok zarar verecektir.

• Bilinç bulanıklığı ve kaybı olduğunda ya da soluk boru suna kaçtığında boğulmaya yol açabilecek köpüren sıvılar alındığında hastayı kusturmamak gerekir.

• Hastanın kusturulması olanaksızsa ya da tehlikeliyse mide yıkaması yapılır. Ama yakıcı zehirlerde bu yöntem gene uygulanmamalıdır.

• Emilimi yavaş olan zehirlerde ya da hastaya 10-12 saat sonra müdahale edilebildiğinde, sodyum sülfat ya da magnezyum sülfat gibi güçlü bir müshil yararlı olabilir

• Böcek ilacı, naftalin, fosfor ve yağda eriyen maddelerin alınması durumunda ise bağırsaklardan emilimi kolaylaştıracağı için müshil verilmez.

• Ağız yoluyla zehirlenmede sorumlu maddenin niteliği bilinmese de, aktif karbon gibi emici özelliği olan ilaçlar zehrin etkisini azaltabilir.

• Suda çözünen 50-100 mg aktif karbon, midede önemli miktarda zehri emip bağırsağa geçmeden bağlayabilir.

Yakıcı maddelerle zehirlenmeler

Evlerde en çok kullanılan yakıcı madde, çamaşır suyu olarak bilinen yüzde 3-6'lık hipoklorit çözeltisidir. Ayrıca tuzruhu (hidroklorik asit) gibi asitler ve çamaşır sodası gibi güçlü alkaliler de evlerde kullanılan yakıcı maddeler arasında yer alır. Çocuklarda hipokloritin öldürücü dozu 15-30 ml'dir.

Bu ürünlerin içilmesi, ağız ve üst sindirim yollan mukozasında tahrişe bağlı belirtilere yol açar. Ağrı, kanlı olabilen kusma, yutak ve gırtlak ödemi ortaya çıkar. Ağır olgularda yemek borusu ve mide delinebilir.

Gıda Zehirlenmeleri

Günümüzde gıda maddelerinin büyük bölümü az ya da çok işlemden geçirilerek satışa sunulmaktadır. Ambalajlı gıda maddelerinin sağlık kurallarına uygun biçimde üretilme ve üzerlerine son tüketim tarihlerinin yazılma zorunluluğu sayesinde insan sağlığı için sakınca yaratma olasılıkları en aza indirilmiştir.

Ama besinlerin saklanmasında ve hazırlanmasında yapılan hatalar bazen zehirlenmeye neden olabilir. Ayrıca bazı besinler doğal hallerinde çeşitli zehirli maddeler içerir. Bunların yanlışlıkla ya da aşın miktarda yenmesi de zehirlenmelere yol açabilir.

Botulizm Clostridium botulinum, oksijensiz ortamlarda çoğalan bir bakteri türüdür. Ürettiği zehir çok güçlüdür. Botulinus zehri (botulinus toksini) ya da botulin denen bu madde, çok az miktarda bile sinirsel iletinin kas liflerine geçişini engelleyerek felçlere yol açar ve solunum kaslarının felci sonucunda ölüme neden olur.

Konservelenecek taze yiyeceklere bulaşabilen bu sporlar, özellikle evde hazırlanan, uygun sıcaklık derecesinde ve yeterince uzun süre pişirilmeden kapatılmış konservelerde gelişmesini tamamlayarak bakteriye dönüşür. Kapalı kap içindeki oksijensiz ortamda çoğalan bakteriler botulinus zehrini salgılar.

Ama ısıtılmadan yenen bulaşmış konserveleri yiyen kişilerde botulizm denen zehirlenme ortaya çıkar.

Zehirlenmenin ilk belirtileri olan mide bulantısı ve kusma genellikle zehirli yiyeceğin alınmasını izleyen altı saat içinde görülür. Zehirlenen kişi yorgunluktan, baş ağrısı ve baş dönmesinden yakınır. Görüşü bulanıklaşır ve çift görme başlayabilir. Kaslardaki genel güçsüzlük solunum kaslarını da etkilediğinden hastanın yaşamı tehlikeye girer.

Solunum kasları felcini atlatan hastalar genellikle iyileşir.

Hemen tanı konabilirse, zehri etkisiz duruma getiren panzehir verilerek hastanın yaşama şansı artırılır.

Mantar Zehirlenmeleri

Yağışlı mevsimlerde artış gösteren bilinmeyen mantarların yenilmesine bağlı olarak meydana gelen mantar zehirlenmelerinden ölümler görülebilmektedir. Doğada yetişen mantarların mutlaka zehirli olma riski vardır.

Bu nedenle: Kültür mantarları dışında kesinlikle cinsi bilinmeyen mantarları yemeyin. Bu cins mantarlar öldürücüdür.

Satın alacağınız mantarın ambalajını, nerede üretildiğini, imal ve son kullanma tarihlerini kontrol ederek alınız.

Mantar zehirlenmelerinde; çarpıntı, tansiyon yükselmesi, şuur bozuklukları, bulantı, kusma, ishal, yüksek ateş, solunum ve dolaşım yetersizliği görülür.

Bu durumda en yakın sağlık kuruluşuna başvurunuz.

Özgül bir panzehiri bulunmadığından hemen mide yıkanır ve ardından belirtilere yönelik tedavi uygulanır.